लोक फिट राहण्यासाठी जीमध्ये तासंतास घाम गाळतात. त्यानंतरही अनेकांना गुण येत नाही. अनेक जण आकर्षक 'डाएट प्लान' तयार करतात. त्यानंतरही त्यांना फायदा होत नाही. वजन काही केल्या नियंत्रणात येत नाही. अशा लोकांसाठी व्यायामाचे काही प्रकार आहेत. हे सहा व्यायामाचे प्रकार हिट झाले असून तुम्हाला फिट ठेवण्यासाठी उपयुक्त आहेत.

जम्पिंग जॅक

या प्रकारातील वर्कआऊट खुपच सोपा आहे. त्यामुळे तुमच्या सर्व शरीराला व्यायाम मिळेल. यासाठी रसळ उभे रहावे. त्यानंतर थोड्या उड्या माराव्या. उडी मारताना पायांना थोडे आजूबाजूला करावे. सुमारे दोन मिनिटांपर्यंत हा व्यायाम करावा.

पुशअप्स

पुशअप्सपुशअप्समुळे छाती, खांदे मजबूत होतात. इतकेच नव्हे तर पोटाची चरबी कमी होते. पोटाचे स्नायू तयार होण्यास मदत होते. सुमारे दोन मिनिटांपर्यंत हा व्यायाम दररोज केला पाहिजे. हा व्यायाम करताना लक्षात ठेवा की, जेव्हा तुम्ही वरच्या बाजूला जात त्यावेळी श्वास आत घ्यावा. खालच्या बाजूला येतातना श्वास बाहेर सोडावा. हा व्यायाम केल्यानंतर सुमारे एक मिनिट विश्रांती घ्यावी.

स्क्वॅट्स

पायांचे स्नायू बळकट बनविण्यासाठी हा व्यायाम मोलाचा आहे. सुमारे दोन मिनिटांपर्यंत तो करावा. त्यामुळे कंबर, गुडघे आणि पायांचे स्नायू यांना व्यायाम मिळतो. सरळ उभे रहावे. पायांमध्ये अंतर ठेवावे. हात आणि खांद्यांना समान ठेवावे. समोर ठेवावे. गुडघ्यांवर हलका भार देत खुर्चीवर बसल्यासारखे करावे. यादरम्यान कंबर सरळ ठेवावी. या व्यायामानंतर १० ते १५ सेकंद आराम करावा.

ट्रायसेप्स डिप

ट्रायसेप्स डिप करताना खुर्चीची मदत घ्यावी. हात आणि थाईजच्या स्नायूंना त्यामुळे व्यायाम मिळतो. हा व्यायाम करताना शरीराचा संपूर्ण भार हातांवर येतो. जेव्हा तुम्ही खालीवर करता त्यावेळी हातांसोबतच पायांवरही दबाव येतो. दोन मिनिटांपर्यंत हा व्यायाम केला पाहिजे.

बॉलीरॉबिक्स

तुम्हाला नृत्य आवडत असेल तर हा व्यायाम करा. बॉलीवूडच्या गाण्यांवर हा व्यायाम करता येतो. यासाठी लागणाऱ्या सीडी बाजारात सहजपणे मिळतात. गाण्यांनुसार शरीराच्या हालचाली कराव्या. तणाव व नैराश्य दूर करण्यासाठी हा व्यायाम उपयुक्त आहे. मनोरंजन व वर्कआऊट दोन्हीचा यात समावेश आहे.

बोडोकोन

तुम्हाला योग आवडत असेल आणि त्यासोबत किक बॉक्सिंगचे मिश्रण करायचे झाल्यास हा व्यायाम करावा. या व्यायामाला 'न्यू जनरेशन एक्सरसाइज' म्हटले जाते. बोडोकोनमुळे कटीप्रदेशातील मेद नाहिसा होतो.

फ्यूजन योग

मार्शल आर्ट आणि योगाला एकत्र करून फ्यूजन योगची निर्मिती झाली आहे. खरे तर हा पारंपरिक योगच आहे. परंतु त्याला नव्या पद्धतीने सादर करण्यात आले आहे.

योगालेटीज

वेगवेगळ्या व्यायामांना एकत्र करून योगालेटीज तयार करण्यात आला आहे. संपूर्ण शरीराला स्ट्रेचिंग मिळावे यासाठी यात अनेक व्यायामांचे मिश्रण करण्यात आले आहे. यात श्वसनावर नियंत्रण ठेवले जाते.

मसाला भांगडा

हा व्यायाम देखील बॉलीरोबिक्सप्रमाणे आहे. भांगडा आणि एरोबिक्सचे ते मिश्रण आहे. अनेक जीम ट्रेनर अलीकडच्या काळात भांगडा व बॉलीवूडच्या स्टेप्स एकत्र करून लॅटिलो अमेरिकन झुंबा बिट्स तयार करीत आहेत.

मॅटाबॉलीजमचे संतुलन

पोट आणि खांद्याच्या आसपासचे सॅल्यूलाइट कमी करण्यासाठी व्यायाम खुपच उपयुक्त आहे. त्यामुळे शरीराला आकार येतो. शरीराचे संतुलन राखले जाते. खांदे, पोट आणि शरीराचा बहुतांश भाग सुडौल बनतो.

मातीचा सुगंध अनुभवत पहिल्या पावसात भिजणं ही एक वेगळीच मजा असते. आता तर पावसाच्या सरींनी चांगलाच जोर धरलाय. तर पाहूया या चिंब भिजवणाऱ्या पावसाळ्यात आरोग्यदायी राहण्यासाठीच्या काही टिप्स...

गडद रंगांची निवड

या वर्षा ऋतूत हलक्या रंगांचे कपडे वापरणं तितकंसं सोयीचं नसतं. म्हणून मग लाल, नारंगी, निळा, गुलाबी, हिरवा अशा वेगवेगळ्या रंगांच्या गडद छटा पावसाळ्यात बाहेर येतात.

फळांची रेलचेल

लिची, चेरी, अलुबुखार, पिच ही फळं फक्त पावसाळ्यातच मिळतात. त्याचप्रमाणे काही खास पावसाळी भाज्याही या दिवसात मार्केटमध्ये येतात. भरभरून जीवनसत्त्व असलेल्या या प्रथिनयुक्त मेजवानीचा आस्वाद सर्वांनी आवश्य घ्यायला हवा.

गरमागरम पदार्थांवर ताव

गरमागरम सूप, भजी, वडे हे पदार्थ पाऊस पडत असताना खाण्याची गमत वेगळीच असते. या दिवसात वातावरण थंड असतं आणि म्हणूनच गरम पदार्थ खाणं ही शरीराची गरज असते. असं केल्यानं जंतूसंसर्गामुळे पोट बिघडण्याची शक्यता कमी होते.

मसाले करतात कमाल

भारतीय स्वयंपाक आणि मसाले हे एक जुळलेलं समीकरण आहे. पूड करून, भाजून किंवा पेस्ट करून या मसाल्यांचा वेगवेगळ्या पद्धतीनं वापर आपण करतो. खमंग सुवास आणि अपेक्षित चव या मासाल्यांमुळे येते. पचनक्रिया व्यवस्थित पार पाडण्यासाठीही ते आपली खूप मदत करतात. त्यामुळे पावसाळा साजरा करताना थोडं तिखट, झणझणीत, मसालेदार खायला काहीच हरकत नाही.

चहाची हुक्की

आपल्याकडे आदरातिथ्याची निशाणी म्हणजे चहा. चहा आपल्या देशात खूप लोकप्रिय आहे. अनेकांच्या दिवसाची सुरुवात चहाशिवाय होतच नाही. बाहेर मुसळधार पाऊस पडत असताना कटिंग चहाचा घेतलेला आस्वाद म्हणजे एक सुख असतं. चहात घातलेलं आलं आरोग्यासाठी चांगलं असतं.

आळस झटका, वर्कआऊट करा

पावसाळ्यात एक प्रकारचा आळस अंगात येतो. हा झटकून टाकण्यासाठी वर्कआऊटला पर्याय नाही. सलग तासभर व्यायाम करणं शक्य होत नसेल तर मग मध्ये थोडा ब्रेक घेऊन पुन्हा वर्कआऊट करावं. पावसामुळे जागोजागी होणारी वाहतूक कोंडीमुळे जिमपर्यंत पोहोचता आलं नाही तरीही घरच्या घरी आवर्जून व्यायाम करावा. स्पॉट जॉगिंग, स्कीपिंग, योगासन नक्कीच करता येऊ शकतात.

चलनवलनाला पर्याय नाही

ऑफिसमध्ये बसून काम करताना किंवा टीव्ही बघताना आपण एकाच जागी खूप वेळ बसतो. दर तासाला उठा आणि थोड्या फेऱ्या मारा. या चलनवलनामुळे रक्ताभिसरणाची प्रक्रिया व्यवस्थित पार पडते.

वैद्यकीयदृष्ट्या आग्नमात्मक (रिफ्रॅक्टरी) एपिलेप्सीसाठी शस्त्रक्रियेचा विचार केला जाऊ शकतो. अशा प्रकारची स्थिती साधारण एपिलेप्सीच्या रुग्णांपैकी ३० ते ४० टक्के रुग्णांत आढळते. मेंदूमध्ये नक्की कुठल्या भागातून फिट्स येत आहेत हे शोधण्यासाठी अशा रुग्णांच्या विविध चाचण्या केल्या जातात. यामध्ये व्हिडिओ ईईजी, स्पेशल एपिलेप्सी प्रोटोकॉल, पेटस्कॅन, न्युरोसायकोलॉजी इत्यादींचा समावेश आहे. एखाद्या विशिष्ट भागात जास्त इलेक्ट्रिकल अ‍ॅक्टिव्हिटी सुरू असल्याचे चाचण्यांतून लक्षात आल्यास तो भाग शस्त्रक्रिया करून काढला जाऊ शकतो. त्यामुळे रुग्णाला फिट्सपासून मुक्ती मिळू शकतो.

ज्या रुग्णांसाठी औषधोपचार किंवा शस्त्रक्रिया उपयुक्त ठरत नाहीत त्यांसाठी 'वेगस नर्व्ह स्टिम्युलेशन' म्हणजेच 'व्हीएनएस थेरेपी' हाही एक पर्याय असू शकतो. स्ट्रक्चरल ब्रेनच्या समस्या असल्याने अपस्माराचा झटका येणाऱ्या रुग्णांना शस्त्रक्रिया हा योग्य पर्याय ठरू शकतो. न्यूरोपेस आरएनएस सिस्टीम-रिस्पॉन्सिव्ह न्यूरोस्टीम्युलेशन, किंवा थर्मल अब्लेशनसारख्या मेंदूच्या शस्त्रक्रिया यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात. यातील काही शस्त्रक्रियांवर आजही संशोधन सुरू आहे. काही रुग्णांवर औषधे, शस्त्रक्रिया यापेक्षाही बिहेविअरल थेरेपीज प्रभावी ठरतात. तुमच्या कुटुंबातील व्यक्तींचे आणि मित्रपरिवाराचे सहकार्य यामध्ये मोलाची कामगिरी बजावते. समाजाकडून मिळणारे सहकार्यही अत्यंत गरजेचे ठरते. हे सर्व करूनही फिट्स नियंत्रणात येत नसतील तर तुम्ही एपिलेप्सी सेंटर्सची देखील मदत घेऊ शकता.

डायटरी थेरेपीमुळेही अनेक प्रकरणांमध्ये रुग्णांच्या फिट्सवर नियंत्रण आणणे शक्य झाले आहे. ही डायटरी थेरेपी सामान्यतः फिट्सच्या औषधोपचारांबरोसोबत दिली जाते. 'क्लासिक केटोजेनीक डाएट' हे खास प्रकारचे हाय फॅट, कमी कर्बोदके असलेले डाएट असते जे फिजिशियन किंवा आहारतज्ज्ञ यांच्या सल्ल्यानुसार दिले जाते. यामुळे लहान मुले, तसेच प्रौढ व्यक्तींच्या फिट्सवर नियंत्रण मिळविण्यात मदत होते. तसेच 'मॉडिफाइड ऍटकिन्स डाएट' देखील प्रभावी ठरू शकते. कारण यामध्ये क्लासिक केटोजेनीक डाएटचे घटक समाविष्ट असतात.

गेल्या दहा वर्षांपासून फिट्सवर देखरेख ठेवण्यासाठी, नियंत्रित करण्यासाठी, इतकेच नव्हे तर फिट्सपासून मुक्त होण्यासाठी अद्ययावत तंत्रज्ञानाचा वापर केला जात आहे. डिजिटल तंत्रज्ञानामुळे फिट्सचा माग ठेवणे सुलभ आणि परवडण्याजोगे झाले आहे. 'वेअरेबल सीझर डिटेक्टर्स'सारखे तंत्रज्ञान येत्या काही काळातच भारतातही उपलब्ध होऊ शकेल. ही उपकरणे औषधोपचारांची आठवण करून देतात, तसेच त्यांच्या डॉक्टरांना रुग्णाच्या आरोग्याची माहिती देखील देतात. अशा या उपकरणांच्या मदतीने अपस्मारामुळे अनपेक्षितपणे होणारे मृत्यू टाळण्यास मदत होऊ शकेल. वैद्यकीय क्षेत्रात होणारे हे परिवर्तन समाजासाठी हितावह असणार आहे.

सध्याच्या काळात महिलांमध्येही धूम्रपान आणि मद्यपानाचे प्रमाण वाढलेले दिसते. स्त्रियांच्या आरोग्यावर, विशेषत: जननक्षमतेवर त्याचे काय परिणाम होतात, ते जाणून घ्यायला हवे.

भारतात सरासरी २०.३ टक्के महिला धूम्रपान किंवा अन्य प्रकारे तंबाखूचा वापर करताना दिसतात. त्यातील ९० टक्के स्त्रिया धूरविरहित तंबाखूचा वापर करताना दिसतात. धूम्रपान अथवा तंबाखू सेवानास सुरुवात होण्याचे सरासरी वय १७.८ वर्षे आहे. २५ टक्के महिला १५ वर्षांखालील आहेत. ग्लोबल अॅडल्ट टोबॅको सर्व्हे (२०१६) यानुसार ही आकडेवारी आहे.

सिगारेट, विडी, तंबाखू, गुटखा, जर्दा, खैनी, मिश्री, मावा हे सर्व तंबाखूयुक्त पदार्थ आहेत. तंबाखूमध्ये ४००० प्रकारची रसायने आढळतात. त्यावर पुढे प्रक्रिया केल्यास (जाळणे, भाजणे, दळणे, वाटणे, मळणे) त्यातून ७००० रसायने निर्माण होतात. ती घातक ठरू शकतात.

तंबाखूमध्ये निकोटीन नावाचे रसायन आहे. त्याचे घटक शरीरातील चेतातंतूंच्या टोकाला तयार होणारे रसायन उत्तेजीत करतात. त्यातील एक रसायन सेवन करणाऱ्याला जागृत आणि उत्तेजीत करते. डोपामाइन नावाचे रसायन सेवनकर्त्याला व्यसनाधीन करण्यास कारणीभूत आहे. हेरॉइन नावाच्या नशिल्या पदार्थापेक्षा हा निकोटीत जास्त प्रमाणात व्यसनाधीनता वाढवतो, याचे शास्त्रीय पुरावे आहेत.

स्त्रियांमध्ये धूम्रपानास सुरुवात झाल्याचा इतिहास विलक्षण आहे. १९२०साली अमेरिकेमध्ये स्त्रियांमधील धूम्रपान करणे चुकीचे मानले जाई. सिगारेटच्या जाहिरातीत मॉडेल म्हणून त्या आल्या आणि स्त्रियांमधील धूम्रपानास सुरुवात झाली. भारतामध्ये स्त्रियांमधील धूम्रपानाचा इतिहास नोंदलेला नाही; परंतु तंबाखूच्या वापरामुळे गर्भपिशवीच्या ग्रिव्हेचा कर्करोग होतो, हे टाटा कॅन्सर रिसर्च सेंटरच्या संशोधनातून सिद्ध झाले आहे.

स्वत:च धूम्रपान करणे तसेच बरोबर असलेल्या व्यक्तीचे धूम्रपानही घातक आहे. धूम्रपान झालेल्या जागेमध्ये (भिंती, कार्पेट, पडदे) रसायनाचा थर साचतो. त्यातील अर्क श्वसनातून, त्वचेतून शरीरात जाऊन नुकसान होऊ शकते,

स्त्रियांसाठी माइल्ट अथवा मेंथॉल किंवा फिल्टरच्या सिगारेट मिळतात. त्या सुरक्षित असतात, या जाहिरातबाजीत काही अर्थ नाही. कोणतेही निकोटिन आणि तंबाखूयुक्त पदार्थ सुरक्षित नाहीत.

धूम्रपानामुळे पुरुषांमध्ये कमी क्षमतेचे वीर्यधातू निर्माण होतात. त्यांची विहार क्षमता बिघडते. याबरोबर गर्भपिशवीला चिकटण्याची गर्भाची क्षमता खालावते व गर्भ रुजत नाही. त्यातून वंध्यत्व येऊ शकते.

गर्भपात, गर्भामध्ये व्यंग असणे, गर्भाची वाढ खुंटणे, मुदतपूर्व प्रसुती, वार सरकून होणारा रक्तस्राव, कामाची क्षमता कमी होणे, रक्तदाब असे अनेक दुष्परिणाम होतात.

रोज योगसाधना केल्यास शुक्राणूंचा दर्जा सुधारतो, त्यामुळे वंध्यत्वाच्या काही प्रकारांवर मात करता येते, असे अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान केंद्राच्या एका अभ्यासात म्हटले आहे. नेचर रिव्ह्य़ू युरॉलॉजी या आंतरराष्ट्रीय वैद्यकीय नियतकालिकात हे संशोधन प्रसिद्ध झाले असून त्यात म्हटले आहे, की डीएनएतील बिघाडामुळे शुक्राणूंचा दर्जा घसरतो, त्यामुळे होणारी संतती आरोग्यसंपन्न असतेच असे नाही. अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थेच्या शरीरशास्त्र व युरॉलॉजी, ऑबस्टेट्रिक्स व गायनॅकॉलॉजी या शाखांनी एकत्रितपणे हे संशोधन केले आहे.

प्रमुख संशोधक प्राध्यापक डॉ. रीमा दाडा यांनी सांगितले, की शुक्राणू जर दर्जेदार नसतील, तर वंध्यत्वाची शक्यता असते त्यामुळे वारंवार गर्भपात होतात, जन्मत: दोष निर्माण होतात. हे सगळे शुक्राणूचा डीएनए खराब असेल तर होते. डीएनए खराब होण्याचे कारण ऑक्सिडेटिव्ह ताण हे असते. ऑक्सिडेटिव्ह ताण हा मुक्त कणात वाढ व शरीराच्या ऑक्सिजन क्षमतेतील घट यामुळे निर्माण होतो.

पुरुषातील शुक्राणू पेशी या ताणाला बळी पडत असतात. प्रदूषण, कीटकनाशके, कीडनाशके, विद्युतचुंबकीय प्रारणे यांचा त्यांच्यावर अनिष्ट परिणाम होत असतो. हे सगळे घटक काही सुधारणांनी टाळता येतात. त्यात जीवनशैलीत बदल हा महत्त्वाचा घटक आहे. रोज योगसाधना केल्याने ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी होतो. डीएनएची हानी कमी होते व टेलोमीअरची लांबी कमी होत नाही म्हणजेच आपले आयुष्य वाढण्याचे ते निदर्शक असते. २०० पुरुषांचा सहा महिने अभ्यास केल्यानंतर त्यांच्यात शुक्राणूंवरील ऑक्सिडेटिव्ह ताण २१ दिवसांनी कमी झाला व त्यांच्या डीएनएचा दर्जाही उंचावला. शुक्राणूंचे वहनही सुधारले. योगसाधनेमुळे वार्धक्याची प्रक्रिया कमी वेगाने होते. टेलोमीअरची लांबी कायम ठेवली जाते त्यामुळे दीर्घायुष्य लाभते.