चेहऱ्याची असह्य वेदना

'डॉक्टर, मी वर्गात शिकताना चेहऱ्यावर कळ यायची. माझ्या डोळ्यातून पाणी यायला लागायचे आणि बोलणे बंद करून असह्य वेदनेने मी चेहरा धरून खुर्चीत बसायचो. हा 'ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया'चा अ‍ॅटॅक बघून वर्गातली मुलेदेखील रडायला लागायची,'... काटे हे माध्यमिक शाळेत शिकवणारे शिक्षक मला सांगत होते. 'ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया' (अर्थात टी. एन.) या आजारात चेहऱ्यावर येणारी कळ किती तीव्र असू शकते, याचे हे चालतेबोलते उदाहरण होते. काटे सरांना आठ वर्षांपासून टी. एन.चा त्रास होता. ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया सेंटरमध्ये येणाऱ्या बहुसंख्य रुग्णांप्रमाणेच त्यांची कहाणी होती.

सुरुवातीला अन्न चावताना हिरडीला स्पर्श झाल्यावर 'करंट' बसल्यासारखी कळ येणे, त्यानंतर ओठाला, गालाला किंवा हनुवटीला स्पर्श झाल्यास जीवघेणी कळ येणे, हा त्रास सुरू झाला. दाताचे डॉक्टर व इतर काही प्रकारच्या डॉक्टरांना दाखवून झाले. निश्चित निदान न होता काही वर्षे गेली. त्यानंतर वेदना वाढली. न्यूरॅल्जियावरील औषधे सुरू झाली. वेदनेची तीव्रता व औषधांची मात्रा दिवसेंदिवस वाढत गेली. औषधांचे दुष्परिणाम एका बाजूला व वेदनेची टांगती तलवार दुसऱ्या बाजूला, या कात्रीत अडकून सरांचे जगणेच अवघड होऊन गेले.

रेडिओफ्रिक्वेन्सीसारखे छोटी सुई घालून करण्याचे काही उपाय करून बघितले; पण त्याचाही उपयोग तात्पुरताच झाला. या उपायानंतर पुन्हा वेदना सुरू झाली, तेव्हा तिची तीव्रता दुपटीने वाढली. वेदनेशी, औषधांच्या दुष्परिणामांशी व तात्पुरत्या उपायांच्या फोलपणाशी लढून जेव्हा मनुष्य थकतो तेव्हा, जीवन नकोसे वाटण्यापर्यंत त्याची मन:स्थिती पोहोचते. या सर्वाला कंटाळून आत्महत्या करण्याचा विचारही त्यांच्या मनात येऊन गेला.

आठ वर्षांनंतर आणि टी.एन.च्या वेदनेशी दिलेल्या जीवघेण्या लढाईनंतर एम.व्ही.डी. शस्त्रक्रियेबद्दल त्यांना माहिती मिळाली. ही शस्त्रक्रिया केल्यानंतर औषधे व वेदना या दोन्ही शत्रूंपासून त्यांची सुटका झाली. एका वर्षाने ते परत दाखवायला आले. तेव्हा त्यांनी त्यांची खंत इतर असंख्य रुग्णांप्रमाणे माझ्याकडे व्यक्त केली, 'डॉक्टर, हा उपाय आठ वर्षांपूर्वीच करता आला नसता का?'

हा प्रश्न मला वारंवार सतावतो आणि गेली बारा वर्षे हा आजार व वेदना कायमचे बरे करण्याचा एक भाग म्हणून टी.एन.ची लक्षणे व एम.व्ही.डी. शस्त्रक्रियेमागचे शास्त्र लोकांसमोर ठेवण्याचा मी प्रयत्न करतो.