आपल्यापैकी ब-याच जणाांना रात्री काही केल्या झोप येत नाही.
दिवसभराच्या कामाने मन-शरीर थकलां असलां तरी झोप मात्र लागत नाही, मग whats app, fb, you tube असतांच साथीला.....झोप येईपयंत किंवा वा सकाळपर्य़ंत...! झोप लागली नाही की मग दुसरा दिवस डोकां जड होणां, चिडचिड होणां, कामात लक्ष न लागणां यात जातो. रात्र झाली की मग पुन्हा आपण, घड्याळ आणि mobile/ laptop.

खरां तर निद्रा अर्थात झोप हा आयुष्याच्या तीन महत्वाच्या आधाराच्या खांबाांपैकी एक. झोप पुरेशी घेतली जाणां- न जाणां यावर आरोग्य, बुद्धि, आकलन होणे, शक्ती, पुनरुत्पादन क्षमता या गोष्टी अवलांबून आहेत. त्यामुळे झोप न लागणे या गोष्टीकडे पुरेशा गाांभीयााने लक्ष दिले पाहीजे.
वेळेवर झोप यावी यासाठी पुढील उपाय अवश्य करावेत -

१) रात्री म्हशीचे दूध तूप घालून प्यावे. ( रात्रीचे जेवण आणि दूध यात कमीत कमी तासदीड्तासाचे अंतर हवे.)

२) जेवणात दही, तूप यांचा आवर्जून समावेश करावा. (दही रात्री खाऊ नये. दुपारच्या जेवणात, नाश्त्याला दह्याचा समवेश केल्यास त्याबरोबर खडीसाखर, तूप, मुगाचे वरण, आवळा याांपैकी काहीतरी असावे.)

३) सवा शरीराला नियमित मसाज करावा. यासाठी चंदनबलालाक्षादि तेल, बला तेल इ. वापरावे. उपलब्धता नसल्यास तीळाचे तेलही चालेल.

४) डोक्याला आवर्जून तेल लावून मसाज करावा. पाण्याचा तळवयांनाही मसाज करावा.

५) आवडीचे सुगंध , अत्तरे वापरावीत.

६) झोपण्याची जागा प्रसन्न, शांत असावी. गादी-उशी पुरेशी आरामदायी असावी.

७) ठराविक वेळी TV, mobile, tab, laptop बंध करुन कामाच्या- ताणाच्या विषयांकडे जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष करावे.

हे सर्व उपाय नियमित करूनही महिन्याभरात उपयोग न झाल्यास वैद्यांचा सल्ल्याने शिरोधारा , शिरोपिचु, नेत्रतर्पण व गरजेनुसार औषधोपचार करावे.

खूप मेहनत घेऊन आणि घाम फुटल्यानंतरही जर आपलं वजन कमी होत नसेल तर आम्ही येथे असे काही उपाय सांगत आहोत ज्याने आपली कॅलरीज जलद बर्न होऊ लागेल.

नो इलेक्ट्रॉनिक्स
जर आपल्याला झोपण्यापूर्वी निरंतर फोन चेक करण्याची सवय असेल किंवा रात्री नाइट शो बघण्याची किंवा नेट सर्फ करण्याची तो हे तर काम बंद करावे. कारण यातून निघणार्‍या शॉर्ट वेवलेंथ ब्लु लाइट्स आपल्या बॉडीचे चयापचय क्रिया कमी होते. याने आपल्या मेटाबॉलिझममध्ये बदल होतो म्हणून इलेक्ट्रॉनिक्स बंद ठेवा.

नो दारू
रात्री झोपण्याच्या किमान 3 तासापूर्वी दारूचे सेवन करणे टाळावे. झोपताना अधिक कॅलरीज बर्न होती. म्हणून दारू पिऊन लगेच झोपल्यावर आपलं चयापचय क्रिया कमी होईल.

नो हेव्ही फूड
रात्री मसालेदार आणि भरपूर आहार घेतल्याने शरीराला ते पचविण्यासाठी जड जातं, याने चयापचय क्रिया कमी होते. झोपण्यापूर्वी जेवण पचले नाही त्याचं फॅट्समध्ये रूपांतरण होतं.

नो लाइट
पूर्ण पणे अंधारात झोपल्याने आपले शरीर अधिक मेलाटोनिन तयार करू पाईल. याने फॅट्स बर्न होण्यात मदत मिळते. लवकरच चांगली झोप येते.

कुलिंग
कूलिंगमध्ये झोपणारे 7 टक्के जलद गतीने कॅलरीज बर्न करतात. कारण थंड वातावरणातून सामान्य तापमान करण्यासाठी शरीर अधिक मेहनत घेतं ज्याने जलद गतीने कॅलरीज बर्न होऊ लागतात.

झोपण्याची वेळ
कमी झोप घेणार्‍यांचे वजनदेखील जलद गतीने वाढत जातं. म्हणून किमान सात ते आठ तास झोप घेणे आवश्यक आहे.

निद्रानाश, नैराश्य आणि मधुमेह यांसारख्या समस्या आनुवंशिक असण्याची संभावना संशोधकांनी वर्तवली आहे.

झोपेच्या समस्यांना कारणीभूत ठरणारी विशिष्ट जनुके संशोधकांना आढळून आली असून निद्रानाश, त्याचप्रमाणे नैराश्यासारखे मानसिक विकार, मधुमेह यांमध्ये आनुवंशिक दुवा आढळून आला आहे. निद्रानाशामुळे व्यक्तीच्या आरोग्यावर घातक परिणाम होतो. हा अभ्यास ‘मॉलीक्युलर सायकीयाट्री’ या नियतकालिकात प्रसिद्ध करण्यात आला आहे.

दीर्घकाळ निद्रानाशाने त्रस्त असणाऱ्यांना दयविकार आणि मधुमेह होण्याची संभावना असते. त्याचप्रमाणे त्यांच्यात मानसिक विकार उद्भवण्याची शक्यता असते. यापूर्वी झालेल्या अभ्यासांमध्ये झोपेबाबत गुणधर्म स्पष्ट केले असून यामध्ये निद्रानाशाचा समावेश आहे. या विकारासाठी नव्या उपचार पद्धती विकसित करण्यासाठी निद्रानाशाबाबत अधिक माहिती आवश्यक आहे, असे अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील म्युरे स्टाईन यांनी सांगितले. या अभ्यासासाठी संशोधकांनी ३३,००० सैनिकांचे ‘डीएनए’ नमुने गोळा केले होते. यासाठी युरोपीय, आफ्रिकन आणि लॅटिन अमेरिकी वंशातील सैनिकांचे वेगळ्या गटात वर्गीकरण करण्यात आले होते. अभ्यासात मिळालेल्या परिणामांची तुलना यापूर्वी करण्यात आलेल्या अभ्यासातील परिणामांशी करण्यात आली. यामध्ये मधुमेह आणि निद्रानाश यांच्यामध्ये जनुकीय संबंध असल्याचे आढळले. यावेळी युरोपीय वंशातील लोकांमध्ये आनुवंशिकतेने नैराश्याचा धोका असल्याचेदेखील आढळून आले.

झोप आणि आरोग्य यांचा फार जवळचा संबंध आहे. अपुऱ्या झोपेमुळे शारीरिक आणि मानसिक अशा विविध समस्या जडतात. तसंच यामुळे आपली कार्यक्षमता आणि आरोग्य खालावते. प्रत्येकाला आपल्या वय, प्रकृतीनुसार आवश्यक असणाऱ्या झोपेचे प्रमाण कमी-अधिक आहे. आवश्यकतेनुसार झोप न मिळाल्यास त्याचे शरीरावर दुष्परिणाम होऊ लागतात. तर #WorldSleepDay च्या निमित्ताने जाणून घेऊया कोणत्या वयात किती झोपेची आवश्यकता आहे.

नवजात बाळ (३-११ महिने) - कमीत कमी १४-१५ तास.
१२-३५ महिन्यांचे बाळ- १२-१४ तास.
३-६ वर्षांचे मुल- ११-१३ तास.
६-१० वर्षांचे मुल- १०-११ तास.
११-१८ वर्षात- ९:३० तास.
मध्यम वयात- ८ तास.
वृद्ध- ८ तास.