किडनी स्टोन चाचणी

किडनी स्टोन तपासणी म्हणजे काय?
आपल्या मूत्रमार्गात रसायनांपासून बनवलेले किडनी स्टोन छोटे, खड्यासारखे पदार्थ असतात. जेव्हा मूत्रपिंड किंवा लवण यासारख्या विशिष्ट पदार्थांची उच्च पातळी मूत्रात येते तेव्हा मूत्रपिंडांमध्ये ते तयार होतात. किडनी स्टोन विश्लेषण हे एक असे परीक्षण आहे ज्यामुळे मूत्रपिंड तयार होते. चार प्रकारचे मूत्रपिंड स्टोन आहेत:

- कॅल्शियम, मूत्रपिंड स्टोन सर्वात सामान्य प्रकार.
- युरिक ऍसिड, किडनी स्टोन एक सामान्य प्रकार.
- स्ट्राव्वेट, मूत्रमार्गाच्या संक्रमणामुळे झाल्याने कमी सामान्य स्टोन.
- सिस्टिन, एक दुर्मिळ प्रकारचा स्टोन जो कुटुंबात चालतो.

मूत्रपिंड स्टोन वाळूच्या कणांसारखे किंवा गोल्फ बॉलसारखे मोठे असू शकतात. जेव्हा आपण मूत्रपिंड करता तेव्हा आपल्या शरीरातून अनेक स्टोन गुसळतात. मोठ्या किंवा विषम आकाराचे स्टोन मूत्रमार्गात पसरतात आणि त्यांना उपचारांची आवश्यकता असू शकते. किडनी स्टोन गंभीरपणे गंभीर नुकसान करतात तर ते खूप वेदनादायक होऊ शकतात.
भूतकाळात आपल्याकडे मूत्रपिंडाचे स्टोन असल्यास, आपल्याला आणखी एक मिळण्याची शक्यता आहे. एक किडनी स्टोन विश्लेषण कोणत्या पत्त्यावर बनते यावर माहिती प्रदान करते. हे आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्यास अधिक स्टोन तयार करण्याच्या जोखीम कमी करण्यासाठी उपचार योजना विकसित करण्यात मदत करू शकते.

इतर नावेः मूत्रमार्गात स्टोन विश्लेषण, गुंडाळीचे गणन विश्लेषण

ते कशासाठी वापरले जाते?
मूत्रपिंड स्टोन विश्लेषण करण्यासाठी वापरली जाते:
- मूत्रपिंड स्टोन रासायनिक मेकअप साफ करा
- अधिक स्टोन तयार करण्यापासून प्रतिबंध करण्यासाठी मदत योजनेची मदत करा

मला मूत्रपिंड स्टोन विश्लेषण आवश्यक आहे का?
- आपल्या मूत्रपिंडाच्या पत्त्यातील लक्षणे असल्यास आपल्याला मूत्रपिंड स्टोन विश्लेषण आवश्यक असू शकते. यात समाविष्ट:
- शर्प आपल्या ओटीपोटात, बाजूने किंवा मानेवर दुखणे
- पाठदुखी
- आपल्या मूत्रपिंडात बडबड
- मूत्रपिंडाची उत्सुक इच्छा
- प्राणे करताना पॅन
- क्लाउडी किंवा खराब-मूत्रयुक्त मूत्र
- मळमळ आणि उलटी
जर आपण आधीच मूत्रपिंड स्टोन पास केला असेल आणि आपण ते ठेवले तर आपले आरोग्य सेवा प्रदाता आपल्याला चाचणीसाठी आणण्यास सांगू शकेल. तो स्टोन कसा साफ करावा आणि पॅकेज कसा करावा याबद्दल सूचना देईल.

मूत्रपिंड स्टोन विश्लेषण दरम्यान काय होते?
आपल्याला आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्याकडून किंवा ड्रग स्टोअरमधून मूत्रपिंड स्टोनर मिळू शकेल. किडनी स्टोन स्ट्रेनर हा जाळीचा जाळी किंवा गज बनलेला एक उपकरण आहे. हे आपले मूत्र फिल्टर करण्यासाठी वापरली जाते. आपल्याला आपला स्टोन धरण्यासाठी स्वच्छ कंटेनर देखील मिळेल किंवा असेही सांगितले जाईल. चाचणीसाठी आपला स्टोन गोळा करण्यासाठी पुढील गोष्टी करा:
- प्रतिकारकांद्वारे आपल्या सर्व मूत्रांचे मिश्रण करा.
- प्रत्येक वेळी आपण मूत्रपिंड केल्यानंतर, कणांसाठी सावधान काळजीपूर्वक तपासा. लक्षात ठेवा कि मूत्रपिंड स्टोन खूप लहान असू शकतो. ते वाळूचा एक धान्य किंवा स्टोनी तुकडासारखे दिसावे.
- जर आपल्याला स्टोन सापडला असेल तर त्यास स्वच्छ कंटेनरमध्ये ठेवा आणि ते कोरडे करा.
- कंटेनरमध्ये मूत्र समेत कोणताही द्रव समाविष्ट करू नका.
- स्टोन करण्यासाठी टेप किंवा ऊती जोडू नका.
- निर्देशानुसार आपल्या कंटेनरला आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्यास किंवा प्रयोगशाळेकडे परत करा.
जर आपल्या मूत्रपिंडाचे स्टोन पास करणे खूप मोठे असेल तर, चाचणीसाठी स्टोन काढण्यासाठी आपल्याला किरकोळ शस्त्रक्रियेची आवश्यकता असू शकते.

परीक्षेच्या तयारीसाठी मला काही करण्याची गरज आहे का?
मूत्रपिंड स्टोन विश्लेषण करण्यासाठी आपल्याला कोणत्याही विशेष तयारीची आवश्यकता नाही.

चाचणीचे काही धोके आहेत का?
मूत्रपिंड स्टोनांचे विश्लेषण करण्याबाबत ज्ञात धोका नाही.

याचा परिणाम काय आहे?
आपले परिणाम आपले मूत्रपिंड स्टोन कशा बनवितात ते दर्शवेल. एकदा आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्यास हे परिणाम मिळाल्यानंतर, ते आपल्याला अधिक स्टोन तयार करण्यास प्रतिबंध करू शकणारी चरणे आणि / किंवा औषधे शिफारस करू शकतात. शिफारशी आपल्या पत्त्याच्या रासायनिक मेकअपवर अवलंबून असतील.

आपल्या परिणामांबद्दल आपल्याकडे काही प्रश्न असल्यास, आपल्या आरोग्य सेवा प्रदात्याशी बोला.

मूत्रपिंड स्टोनांच्या चाचणीबद्दल मला आणखी काही माहित असणे आवश्यक आहे का?
आपल्या मूत्रपिंडाच्या पत्त्यापर्यंत आपल्याला मूत्रपिंड स्टोनांच्या स्ट्रेनरद्वारे आपले सर्व मूत्र फिल्टर करणे आवश्यक आहे. स्टोन दिवसाच्या किंवा रात्री कधीही पास होऊ शकतो.

मुतखडा

कामाच्या गडबडीत तर कधी दुर्लक्षामुळे तासनतास पाणी पिण्याचे लक्षात येत नाही. मग अचानक ओटीपोट क‌िंवा पाठीत दुखायला लागते. निदान झाल्यानंतर मुतखडा झाल्याचे लक्षात येते. का होतो मुतखडा, त्याची लक्षणे कोणती, जाणून घेऊया मुतखड्याविषयी....

मुतखडा हा अतीव यातना देणारा रोग आहे. मुतखड्याचा असह्य त्रास थांबण्यासाठी काही वेळा शस्त्रक्रिया करावी लागते. मात्र, पुन्हा-पुन्हा मुतखडा होऊ नये, यासाठी औषधे अधिक गुणकारी असतात.

मूत्रपिंडात किंवा लघवीच्या मार्गात तयार होणाऱ्या कठीण स्फटिकजन्य पदार्थाला मुतखडा म्हणतात. लघवीतील न विरघळलेले स्फटिकजन्य पदार्थ ज्यावेळी एका ठिकाणी जमा होतात त्यावेळी मुतखडा तयार होतो.

मुतखडा तयार होण्याचा धोका असणारे...

- ८०% रुग्ण पुरुष असतात.
- वारंवार लघवीचा जंतुसंसर्ग होणारे रुग्ण
- २० ते ४९ वर्षांच्या व्यक्ती
- कुटुंबातील लोकांना मुतखडा होण्याचा इतिहास असणाऱ्या व्यक्ती
- ज्या व्यक्तींमध्ये रक्तातील युरिक अॅसिडचे प्रमाण अधिक असते, त्यांना युरिक अॅसिडपासून मुतखडे तयार होण्याची शक्यता जास्त असते.
- गर्भारपणात प्रोजेस्टेरॉनचा स्राव वाढल्याने लघवीचा वेग कमी होतो, त्याने खडे तयार होतात.
- गर्भारपणात कॅल्शियम मूत्रात उत्सर्जित होण्याने मुतखडे होण्याचे प्रमाण वाढते. मुतखडा तयार होण्याची प्रकिया
- लघवीचे प्रमाण कमी झाल्याने किंवा लघवीतील मुतखडा तयार करणाऱ्या घटकांचे प्रमाण वाढल्याने मुतखडा तयार होतो.
- पाणी अथवा पातळ पदार्थ कमी घेण्याने किंवा श्रम, व्यायाम, जुलाब या कारणांनी पाण्याचे शरीरातील प्रमाण कमी झाल्याने मुतखडा तयार होण्याचे प्रमाण वाढते.
- मूत्रमार्गात होण्याऱ्या जंतुसंसर्गामुळे नायडस तयार होतो व त्याचे क्षार जमा झाल्याने त्याचे मुतखड्यात रूपांतर होते.

मुतखड्याचे प्रकार

- कॅल्शियमचे- कॅल्शियम पासून कॅल्शियम ऑक्झॅलेटचे किंवा कॅल्शियम फॉस्फेटचे खडे तयार होतात.
- रक्तातील व लघवीतील युरिक अॅसिडचे प्रमाण वाढल्याने युरिक अॅसिडचे मुतखडे तयार होतात.

लक्षणे
- सामान्यतः मुतखडा झाल्याची लक्षणे दिसत नाहीत. परंतु, जेव्हा मूत्रमार्गात त्याची हालचाल होते किंवा अचानक अडथळा निर्माण होतो त्यावेळी तीव्र वेदना होतात. वेदना ज्या बाजूला मुतखडा असेल त्या बाजूला पाठीत, पोटात किंवा ओटीपोटात वेदना होतात.
- मुतखडा मूत्राशयाच्या जवळ पोहचल्यावर लघवी पुन्हा-पुन्हा आल्याची संवेदना होते किंवा लघवी होताना जळजळ झाल्याची जाणीव होते.
- यामध्ये जंतुसंसर्ग झाल्यास ताप व थंडी वाजून येते. तपासणीच्या पद्धती
- लघवीची तपासणी करणे, त्यात लघवीतील रक्तपेशी व जंतूंच्या प्रादुर्भावचे निदान होते.
- सोनोग्राफी केल्यास मुतखड्याचे आकारमान, स्थान समजते. सोनोग्राफीमुळे जंतूंच्या प्रादुर्भावाची लक्षणे, किडनीला त्याचा कितपत त्रास आहे, या सर्वांची उत्तरे मिळतात. रक्त तपासून किडनीचे कार्य कमी झालेले नाहीना, हे तपासावे लागते.
- पोटाच्या क्ष-किरण तपासणीमध्ये मुतखड्याचे आकारमान व घनता जाणता येते.
- मूत्रमार्गाची एन्डोस्कोपी केल्यास मुतखडा तपशिलात समजतो.

मुतखडा होणे टाळण्यासाठी काय करावे?

- पाणी भरपूर पिणे.
- लघवी तुंबवून न ठेवणे.
- काढलेला स्टोन/पडलेले स्टोन तपासून घेऊन ते कुठच्या प्रकारचे आहे ते जाणून त्याप्रमाणे पथ्य करावे.

एक महत्त्वाची गोष्ट. काही मुतखडे निदान झाल्या झाल्या लगेच काढावे लागतात. काही मुतखडे एकाद-दुसरा महिना थांबले तरी त्रास देत नाहीत. पण त्यावर लक्ष ठेवावे लागते. ते विरघळले का? हे अधुनमधून बघावे लागते. तर काहींना काही करावे लागत नाही. या सगळ्यासाठी तज्ज्ञांचा सल्ला आवश्यक ठरतो.

किडनीस्टोनचा त्रास अत्यंत वेदनादायी त्रासांपैकी एक आहे. वेळीच या समस्येकडे लक्ष न दिल्यास रूग्णाला वारंवार असह्य वेदनांचा आणि त्यातून निर्माण होणार्‍या समस्यांचा सामना करावा लागतो. जेव्हा मूत्राशयामध्ये खडे निर्माण होतात तेव्हा सुरूवातीच्या टप्प्यावर त्याचा धोका ओळखता आला तर काही घरगुती उपायांनी त्यावर मात करता येऊ शकते. मात्र मूतखड्याचा आकार मोठा असल्यास शस्त्रक्रियेच्या माध्यमातून मूतखडा काढावा लागतो. मूतखड्याचा त्रास नेमका कशामुळे होतो?

आवळा -
किडनीस्टोनचा त्रास असलेल्यांनी आवळा खाणं फायदेशीर आहे. आवळा चूर्ण मुळ्यासोबत खाल्ल्याने किडनीस्टोनचा त्रास कमी होतो.

तुळस -
किडनीस्टोनच्या रूग्णांसाठी तुळशीची पानं फयादेशीर आहे. तुळशीपानांमध्ये व्हिटॅमिन बी घटक आढळतात. यामुळे किडनीस्टोनचा त्रास कमी होतो.


वेलची -
किडनीस्टोनचा त्रास कमी करण्यासाठी वेलची देखील फायदेशीर आहेत. चमचाभर वेलची, कलिंगडाच्या बीया, दोन चमचे खडीसाखर, कपभर पाणी मिसळून उकळा. सकाळ-संध्याकाळ हे मिश्रण प्याय्ल्यास मूत्रामार्गे किडनीस्टोन बाहेर पडण्यास मदत होते.

जीरं -
किडनीस्टोनच्या त्रासातून सुटका मिळवण्यासाठी जीरं फायदेशीर आहे. जीरं आणि साखर समप्रमाणात मिसळा. या मिश्रणाला थंड पाण्यासोबत प्यावे. हे मिश्रण दिवसातून 3 वेळेस घेणं अधिक फायदेशीर आहे. यामुळे नैसर्गिकरित्या किडनीस्टोन बाहेर पडण्यास मदत होते.

मीठ आणि मुत्रातील खनिज पदार्थ एकमेकांच्या संपर्कात आल्याने किडनीस्टोनचा धोका संभवतो. किडनीस्टोनचे प्रकारही वेगवेगळे आहेत.

यावर काही प्रमाणात का होईना पण, घरगुती उपायही करता येतात. त्यावरील हा आढावा..

* आहारात केळी असवीत
केळ्यात बी-६ नावाचे जीवनसत्वा असते.

या जीवनसत्वामुळे मुत्र खड्यांच्या निर्मितीला आळा बसतो. तसेच किडनीस्टोन झालेल्यांना केळ्याच्या सेवनाने आराम पडतो.

पुरेसे पाणी न पिणे हे किडनी स्टोन म्हणजेच मूतखड्याचा त्रास जडण्यामागील एक प्रमुख कारण आहे. पाण्याव्यतिरिक्तदेखील इतर पाणीदार भाज्या, हेल्दी ड्रिंक्स, फळं यांचा आहारात पुरेसा समावेश करणे आवश्यक आहे.यामुळे शरीरातील पाण्याचे प्रमाण नियंत्रणात राहण्यास मदत होते.

प्यायलेल्या पाण्यातून नियमित दोन लीटर मूत्राची निर्मिती होणे गरजेचे आहे. त्यामधून घातक घटक शरीराबाहेर पडण्यास मदत होते. परिणामी किडनीचे आरोग्य सुधारण्यासोबतच टाकाऊ घटक साचून राहण्याचे प्रमाण कमी होते. यामुळे किडनीप्रमाणेच आरोग्यदेखील सुधारते.

किडनीस्टोनचा त्रास टाळण्यासाठी नियमित किती लीटर पाणी पिणे आवश्यक आहे ?
युरो-ऑन्कोलॉजिस्ट (लिलावती, सैफी , ब्रीच कॅन्डी) डॉ. अनूप रामाणी यांच्या सल्ल्यानुसार, किडनी स्टोनचा त्रास होऊ नये म्हणून नियमित 6-8 ग्लास पाणी पिणे आवश्यक आहे. किडनी स्टोनचा त्रास असल्यास तो पुन्हा होऊ नये म्हणून किमान 3 लीटर पाणी पिणे आवश्यक आहे.

माणसाला आवश्यक असणार्‍या पाण्याची गरज अनेक निकषांवर अवलंबून असते. यामध्ये शारिरीक कष्ट, हवामान आदींचा समावेश असतो. पाणी प्यायल्याने मूत्र निर्मितीचे प्रमुख काम होते. जर मूत्र निर्मिती कमी असेल म्हणजेच जर तुम्ही दिवसातून 1-2 वेळेस बाथरूममध्ये जात असाल तर तुम्हांला अधिक पाणी पिण्याची गरज आहे. तसेच सतत मूत्र विसर्जनाची इच्छा होणेदेखील त्रासदायक आहे. सतत मूत्रविसर्जन होणे हे मधूमेह,प्रोस्टेटच्या आजारांचे लक्षण आहे.

दिवसभरात 4-5 वेळेस मूत्रविसर्जन करणे सामान्य आहे. मात्र पाणी पिण्याची इच्छा टाळू नका. पाण्यासोबत फळांचा रस, लिंबूपाणी देखील फायदेशीर ठरते. नुसतेच पाणी पिणे कंटाळवाणे वाटत असल्यास ‘ इन्फ्यूज्ड वॉटर’ प्या. यामध्ये तुम्ही आवडीनुसार स्वादाची निवड करू शकता. त्यामुळे डीहायड्रेशन तसेच किडनीस्टोनच्या समस्येपासून आराम मिळण्यास मदत होईल.