निष्क्रिय जीवनशैलीसंबंधित काही आजार म्हणजे हृदयविकाराचे सर्व प्रकार, मधुमेह (प्रकार -2) , संधिवात आणि मोठ्या आतड्याचा कर्करोग हे आहेत. गतिहीन जीवनशैली, रोजच्या जीवनशैलीत शारीरिक श्रमाचा अभाव आणि शारीरिक स्वास्थ्याची कमतरता प्रामुख्याने हाइपो किनेटिक रोगांसाठी जबाबदार असते जसे की हृदयरोग, मधुमेह, लठ्ठपणा आणि पाठदुखी. आपण निरोगी असाल किंवा आपल्याला फुफ्फुसाचा आजार असेल तरीही नियमित शारीरिक क्रिया आणि व्यायाम आयुष्याची गुणवत्ता सुधारते.चालणे ,धावणे अशा नियमित व्यायामाने ह्रदयरोग, लठ्ठपणा आणि मधुमेह यांसारख्या आजारांची जोखीम कमी होते व फुफ्फुसे स्वस्थ ठेवण्यात मदत होते.

व्यायाम करण्याचे काय फायदे आहेत?
नियमित व्यायाम आपल्या स्नायूंची ताकद आणि कार्य वाढवू शकतो ज्यामुळे ते अधिक कार्यक्षम बनतात. ज्यायोगे आपल्या स्नायूंना कमी आॅक्सिजनची आवश्यकता भासते आणि ते कमी कार्बन डाय आॅक्साईड तयार करतात. दिलेल्या व्यायामासाठी आपल्याला श्वास घेण्यास आणि बाहेर काढण्यासाठी आवश्यक असलेल्या हवेचे प्रमाण हे त्वरित कमी करेल.
व्यायामामुळे आपल्या संपूर्ण शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यामध्ये सुधारणा होईल. यामुळे स्ट्रोक, हृदयविकार आणि नैराश्यासारख्या आजारांची जोखीम कमी होऊ शकते. मधुमेह (प्रकार 2) टाळण्यासाठी नियमित व्यायाम हा सर्वात महत्त्वाचा आहे.
नियमित व्यायामाने आपले रक्ताभिसरण सुधारते आणि आपल्या हृदयाला मजबूत करते.

व्यायाम म्हणजे काय?
कोणत्याही प्रकारची शारीरिक क्रिया व्यायाम म्हणून मोजली जाते. धावणे, पोहणे, टेनिस, व्यायामाचे रीतसर प्रशिक्षण किंवा सायकल चालविणे, चालणे तसेच छंदासारखे नियोजित खेळ व्यायाम असू शकतात.

आपल्या दैनंदिन शारीरिक क्रिया जसे बागकाम, स्वच्छता करणे किंवा दुकानापर्यंत चालणे हा देखील व्यायाम आहे.
दीर्घकालीन फुफ्फुसाचे आजार असलेले लोक नियमित व्यायाम करून त्यांच्या आजाराची लक्षणे कमी करण्यास मदत करू शकतात.

मी व्यायाम करताना माझ्या फुफ्फुसात काय होते?
व्यायामादरम्यान, शरीरात दोन महत्त्वाचे अवयव काम करतात : हृदय आणि फुफ्फुसे. फुप्फुसे शरीरात आॅक्सिजन आणतात, ऊर्जा पुरवतात आणि कार्बन डायआॅक्साईड काढून टाकतात. व्यायाम करत असलेल्या स्नायूंना हृदय आॅक्सिजन पंप करते.
जेव्हा आपण व्यायाम करतो आणि आपले स्नायू अधिक कठोर परिश्रम करतात तेव्हा आपले शरीर अधिक आॅक्सिजन वापरते आणि कार्बन डायआॅक्साईड तयार करते. या अतिरिक्त मागणीचा सामना करण्यासाठी व्यायामादरम्यान आपल्या श्वासाचा दर मिनिटास सुमारे 40-60 वेळा प्रतिमिनिट (100 लिटर हवा) एवढा वाढतो. आपले रक्ताभिसरण स्नायूंना आॅक्सिजन घेण्यासदेखील गती देते जेणेकरुन ते पुढे चालू राहू शकतील. म्हणून हृदय व फुफ्फुसे निरोगी आणि सक्षम असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

बऱ्याच धावपटूंना दमा असतो आणि तरीही ते उच्च पातळीवर स्पर्धा करण्यास सक्षम असतात. दम्यासाठी वापरले जाणारे इनहेल्ड स्टेरॉइड स्प्रे आपण घेऊ शकता, ज्यावर कोणतेही प्रतिबंध नाहीत.
ब्रोन्कोडायलेटर्स घेत असल्यास, व्यायाम-प्रेरित ब्रोन्कोकॉनस्ट्रिक्शन टाळण्यासाठी आपण सामान्यत: व्यायामापूर्वी 10 मिनिटे ते घ्यावेत. आपले डॉक्टर आपल्याला सल्ला देऊ शकतात. अ‍ॅलर्जिक सर्दी असल्यास, व्यायामाने रक्ताभिसरण वाढते व ह्यामुळे शरीरातून सर्व अ‍ॅलर्जन्स हलवण्यास आणि मूत्रपिंड व त्वचेतून बाहेर टाकण्यास मदत होते.

नियमित व्यायामाचे फायदे
आपल्याला आनंदी बनवते.
वजन कमी करण्यात मदत होते.
आपल्या स्नायू आणि हाडांसाठी चांगले आहे.
आपली ऊर्जा पातळी वाढते.
तीव्र आजाराचा धोका कमी होऊ शकतो.
त्वचेचे आरोग्य चांगले होण्यास मदत होते.
आपल्या मेंदूचे आरोग्य आणि स्मरणशक्ती चांगली राहण्यास मदत होते.
झोपेची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होते.

फिटनेसचा विषय निघाला की, अनेकजण या विषयाची सुरूवात तर फार उत्साहाने करतात. जिम लावतात, धावायला जातात पण हे सगळं काही दिवसच टिकतं. काही दिवसांनी याबाबत जास्तीत जास्त लोकांमध्ये आळस बघायला मिळतो. खासकरून थंडीच्या दिवसात तर हा आळस अधिक जास्त बघायला मिळतो. काही लोकांना असं वाटतं की, फिटनेससाठी जिममध्ये इतके पैसे कशाला वाया घालवायचे.

तुम्हीही असंच काही करत असाल तर तुम्ही वर्चुअल जिमिंगचा विचार करायला हरकत नाही. जिमला जाता न येण्याच्या वेगवेगळ्या समस्या दूर करुन फिटनेसची काळजी घेता यावी म्हणून तज्ज्ञांनी वर्चुअल जिमिंगचा फंडा समोर आणला आहे. महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे लोकांना हा ट्रेंड पसंतही पडत आहे.

काय आहे वर्चुअल जिमिंग?

मोबाइल अ‍ॅप किंवा सॉफ्टवेअरच्या मदतीने जिमची ही नवीन कॉन्सेप्ट समोर आणली गेली आहे. याने लोकांना ही सुविधा मिळते की, ते घरीच जिमसारखं वर्कआऊट करु शकतात. यात ऑनलाइन शिक्षण तर असतंच सोबतच जिम ट्रेनर व्यक्तिगत रूपाने लोकांची शारीरिक माहिती घेऊन त्यांना गरजेनुसार वेगळे सेशन देतात. याला कस्टम होम जिमिंग म्हटलं जातं.

वर्चुअल जिमिंगमध्ये तुम्ही तुमच्या वेळेनुसार घरातच मोबाइल किंवा मोठ्या स्क्रीनवर वर्कआऊट बघून त्यांचं अनुकरण करू शकता. यात नवीन वीआर टेक्नॉलॉजीही आली आहे. ज्यात तुम्हाला तुम्ही अनेक लोकांसोबत जिममध्ये वर्कआऊट करत असल्याला फिलही येतो.

वाढतीये याची क्रेझ

अनेकदा फिटनेससाठी फी भरली की, काही क्लासेसनंतर जिमला जाणं बंद होतं. असे लोक आता या वर्चुअल ट्रेनिंगला पसंती देत आहेत. त्यांचं म्हणणं आहे की, आजकालच्या धावपळीत, ट्रॅफिक आणि ड्रायविंगमध्ये वेळ घालवणाऱ्या पिढीसाठी हा एक चांगला पर्याय आहे. वेळेचं कोणतही बंधन नसल्याने ही कॉन्सेप्ट लोकांना पसंत पडत आहे. अनेक ऑनलाइन प्रोग्राम येत आहेत. हे किती वेळ, कसे करावे याचीही माहिती उपलब्ध आहे.

फिटनेस एक्सपर्ट्स काय सांगतात?

फिटनेस एक्सपर्ट सांगतात की, हिवाळ्यात लोक जिमिंगबाबत जरा आळशी होतात. त्यामुळे ही कॉन्सेप्ट लोकांना पसंत पडत आहे, कारण हे त्यांना घरीच करावं लागतं. पण यातही अनियमितता होण्याची शक्यता असतेच. तसेच कोणताही ट्रेनर सोबत नसल्याने काही लोक याची प्रक्रिया फार गंभीरतेने न घेण्याचीही शक्यता असते.

खरंतर फिट राहण्यासाठी सेल्फ मोटिवेशनची गरज असते. वर्चुअल फिटनेसमध्ये हे मोटिवेशन मिळत राहतं. यात घरीच छोटा सेटअप करून एका स्क्रीनच्या माध्यमातून तुम्ही वर्कआऊट करू शकता.

वर्कआउटचे वेगवेगळ्या पद्धती लोक आजकाल करु लागले आहेत. बराचवेळ ते जिममध्ये घालवू लागले आहेत. पण मांसपेशींसाठी वर्कआउट करत असाल तर पायऱ्या चढणे सर्वात चांगला पर्या आहे. ६ हजार लोकांवर करण्यात आलेल्या एका सर्व्हेतून ही बाब समोर आली आहे की, १ तास जिममध्ये घाम गाळण्याने तुम्हाला जितका फायदा मिळतो, तितकाच तुम्हाला १५ मिनिटे पायऱ्या चढल्याने मिळू शकतो. सर्व्हेनुसार, तुम्ही जर रोज केवळ एका माळ्यावर पायऱ्यांनी घरी किंवा ऑफिसला जात असाल तर ही एक्सरसाइज तुमच्या अर्धा किलोमीटर ट्रेडमीलवर चालण्यासारखीच होईल. जर तुम्ही २ ते ३ वेळा पायऱ्या चढलात आणि उतरलात तर तुम्हाला यानंतर जिम जाण्याचीही गरज पडणार नाही.

इंस्टंट एनर्जी

पायऱ्या चढल्याने लगेच एनर्जी मिळते, जी जिममध्ये ५ ते ७ मिनिटे एक्सरसाइज करण्याच्या बरोबर असते. इतकेच नाही तर पायऱ्या चढण्या-उतरण्याने हृदय आणि फुफ्फुसांसाठीही फायदेशीर ठरतं. तज्ज्ञ सांगतात की, पायऱ्या चढणे हा एक नैसर्गिक व्यायाम आहे. इतकेच नाही तर संपूर्ण शरीराच्या फिटनेससाठीही पायऱ्या चढणे फार फायदेशीर आहे. यानंतर तुम्हाला सांधेदुखी, हाडांचं दुखणं अशा समस्या होत नाहीत.

हार्मोन्स होतात सक्रीय

पायऱ्या चढण्या-उतरण्याने एड्रेनलिन हार्मोन सक्रीय राहतात. या हार्मोन्समुळे हृदयाच्या मांसपेशीपर्यंत ब्लड सर्कुलेशन आणि हृदयाचे ठोके सामान्य ठेवण्यासाठी फार फायदा होतो.

पायऱ्या वर चढून जाताना शरीराचा ७०-८५ डिग्री असा अँगल तयार होतो. अशाप्रकारे शरीराचं वाकणं एक चांगली आणि फायदेशीर कार्डियो एक्सरसाइज आहे. याद्वारे एका तासात जवळपास ७०० कॅलरी बर्न केल्या जाऊ शकतात. जर तुम्ही ट्रेडमिलवर धावाल तर तुम्ही एका तासात केवळ ३०० कॅलरी बर्न करु शकता.

मानसिक आरोग्याला फायदा

पायऱ्या चढण्याची एक्सरसाइज केल्याने मसल्समध्ये फॅट जमा होत नाही आणि शरीर व्यवस्थित शेपमध्ये राहतं. याने तणाव दूर करण्यासोबतच एकाग्रता वाढवण्यासही मदत मिळते. असं नियमीत केल्याने मानसिक आरोग्य चांगलं राहण्यासही मदत मिळते. तसेच रोजची कामे करण्यासाठी फोकस करण्यासही मदत होते.

सवय करा

अनेकदा लोक पहिल्याच दिवशी जास्त पायऱ्या चढण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे त्यांना जास्त थकवा आणि पायांमध्ये वेदना होऊ शकतात. त्यामुळे सुरुवातीचे दोन-तीन दिवस ३ ते ४ मजले पायऱ्यांनी चढून जाण्यापेक्षा हळूहळू ही संख्या वाढवा. पायऱ्या चढण्याची ही सवय तेव्हाच फायदेशीर ठरु शकते, जेव्हा तुम्ही हे नियमीत कराल. १५ दिवस किंवा एक महिना करुन ही एक्सरसाइज सोडली तर तुम्हाला काही फायदा होणार नाही. त्यामुळे या एक्सरसाइजला रुटीनचा भाग करा.

कोणत्या वयातील लोकांनी करावी एक्सरसाइज

ही एक्सरसाइज १२ वर्षांच्या लहान मुलांपासून ते ७० वर्षांच्या वयोवृद्धांपर्यंत कुणीही करु शकतात. यात व्यक्तीला त्यांची पूर्ण एनर्जी लावावी लागते. तसेच यासाठी ना तुम्हाला पैसे खर्च करावे लागत ना कोणत्या साहित्याची गरज पडत. फिट राहण्यासोबतच या एक्सरसाइजचा फायदा हा आहे की, ही एक्सरसाइज हृदयरोग आणि डायबिटीजचे रुग्ण सहजपणे करु शकतात. हृदयरोगाने ग्रस्त लोकांना जड एक्सरसाइज न करण्याचा सल्ला दिला जातो, पण हळूहळू पायऱ्या चढणे कोणत्याही रुग्णांसाठी परफेक्ट एक्सरसाइज आहे.

सध्या मुंबईकरही डिसेंबर महिन्यातील हवीहवीशी वाटणारी थंडी अंगावर घेत सकाळी ल लवकरच आपल्या कामाला सुरुवात करताना दिसत आहेत. कामाला जायची घाई नसेल तर काही जण घरीच आपल्या शरीराला थोडा ताण देत व्यायाम करून आपला आळस झटकण्याचा प्रयत्न करताना दिसतात. सध्या एका जागी बसून काम करण्याचं प्रमाण वाढलंय. त्यामुळे शारीरिर थकव्यासोबत मानसिक थकवाही अनेकांना जाणवतो... हा थकवा दूर करायचा सोपा उपाय आहे तो म्हणजे व्यायाम... पण, काही जणांना थंडीच्या दिवसांत जीममध्ये जाण्याचं सोडाच घरीही व्यायाम करण्याचा कंटाळा आलेला दिसतो... आणि अर्थातच त्याचा परिणाम शरीरावर दिसून येतो. पण, तुम्ही नियमित व्यायाम करत असाल तर त्याचा परिणामही तुमच्या चेहऱ्यावर आणि उत्साहात दिसून जाणवेल.

पण, मग व्यायाम करण्याचा अ्नेक जण कंटाळा का करतात? आणि हा कंटाळा कसा टाळता येईल? हे पाहुयात...

- व्यायाम करतानाही तुम्ही तोच तोच व्यायाम करत असाल तर तुम्हाला कंटाळा येऊ शकतो. हे टाळण्यासाठी तुम्ही कल्पकतेनं तुमच्या व्यायामाच्या प्रकारांत मजा आणू शकता... रुटीनमध्ये थोडा बदल ठेवा... चालायला जात असाल तर कधी जॉगिंग करून बघा. जाण्याचा रस्ता बदला. जिममध्येही वेगवेगळ्या प्रकारचे व्यायामप्रकार ट्राय करा. एखाद्या दिवशी तुम्ही फक्त डान्स करा.


- व्यायामामागे एखादी प्रेरणा असायला हवी. व्यायामाचे नेमके उद्दिष्ट असायला हवे. समोर व्यायामाचे नेमके उद्दिष्ट नसेल तर कंटाळा येणारच. त्यामुळे तुम्ही व्यायाम का करताय, हे ठरवा. वजन कमी करायचं असेल तर ते ध्येय डोळ्यासमोर ठेवा. तुम्हाला एखाद्या हिरोइनसारखी फिगर हवी असेल तर त्याबद्दल विचार करा. तुमच्यासमोर ध्येय असेल तर तुम्ही ते साध्य करण्यासाठी प्रयत्न कराल.

- व्यायामासाठी सोबत शोधा. एखाद्या मैत्रिणीला पटवून तिला जीम जॉईन करायला सांगा. दोघी एकत्र गेलात तर व्यायामालाही मजा येईल आणि एकमेकंच्या सोबतीने व्यायामही सुरू राहील. वॉकला जाताना तुम्ही कोणाला तरी सोबत नेऊ शकता. कुटुंबातल्या एखाद्या सदस्याला वेळ असेल तर त्याच्यासोबतही तुम्ही व्यायामाला जाऊ शकता.

आपल्यापैकी अनेक जण आरोग्यादायी जीवनासाठी धडपडत असतात. पण, तुम्हाला माहिती आहे का, अगदी छोट्या छोट्या गोषींतूनही तुम्ही आरोग्यदायी जीवन जगू शकता. जसे की, सायकल चालवणे. तुम्ही जर नियमितपणे सायकल चालवत असाल तर, तुम्ही मिळवू शकता आरोग्यदाई भरपूर फायदे. जाणून घ्या सायकल चालवण्याचे फायदे.

हृदय: नियमित सायकल चालवल्याने शरीरातील रक्ताभिसरण चांगले होते. त्यामुळे आपले हृदय मजबूत होते. तुम्ही जर आठवड्यातील ६ दिवस २० मिनिटे दररोज सायकल चालवली तर तुम्हाला हृदयविकार होण्याचा धोका ५० टक्क्यांनी कमी होतो.

झोप: ज्या लोकांना निद्रानाशाचा त्रास आहे. त्यांच्यासाठी सायकलींग हा एक उत्कृष्ठ उपाय आणि व्यायामही आहे. शरीरातील कोर्डिसोल हॉर्मोन्सची मात्रा वाढणे हे निद्रानाशाचे प्रमुख कारण आहे. सायकलींगमुळे यावर प्रचंड परिणाम होतो.


कॅन्सर : फर्निश संशोधकांच्या अभ्यासानुसार नियमितपणे ३० मिनिटे सायकल चालवणाऱ्या लोकांमध्ये कॅन्सर होण्याचे प्रमाण ५० टक्क्यांनी घटते.

लठ्ठपणा: जर तुमचे वजन वाढत असेल. तर तुम्ही नियमितपणे सायकल चालवा फायदा होईल.

गर्भावस्था: गरोदर स्त्रीने गर्भावस्तेच्या अगदी सुरूवातीच्या काळात जर सायकल चालवली तर चांगला व्यायम होतो. त्यामुळे प्रसुतीकाळात होणारा त्रास कमी होतो.

बुद्धी: नियमित सायकल चालवल्याने शरीराला व्यायम मिळतो पण, आपल्या विचारांनाही चालना मिळते. त्यामुळे मन आणि बुद्धी स्थिर राहते. विचारांच्या कक्षा रूंदावतात. बुद्धी वाढते असा दावा संशोधक करतात.

रोगप्रतिकारक क्षमता: सायकल चालवल्याने शरीराच्या विविध अवयवांना व्यायाम मिळतो. याचा फायदा आरोग्याला होऊन रोगप्रतिकारक क्षमता वाढते.