Breast milk-it is one miracle drink the potential of which is yet not completely known. New studies are happening every day and there's a new dynamic that develops which states yet another unknown benefit of breast milk. “In truth, we have only begun to understand milk and how it helps both infants and mothers. It is an embarrassment to the entire scientific community that we have been so slow in recognizing that milk is so special," says Prof. Bruce German, Director of the Foods for Health Institute at the University of California, Davis. And when it comes to immunity building of the child, breast milk in itself is one health intervention that needs to be placed alongside vaccination.
A strong connection has been found to base the relationship between immunity and breastfeeding. As the World Immunization Week (24 April to 30 April) begins, we got in touch with Dr. Srinivas Murki, in-charge of the Neonatal Intensive Care Unit at Fernandez Hospital, Hyderabad. "Unravelling the mysteries of breast milk," he explained how latest developments about the subject have helped bring to light yet unknown connections between the child's immunity and breastfeeding.
"Breastfeeding is the only health intervention that can reduce infant mortality by 13 per cent," Dr Murki said. Feeding human milk to infants has the potential to save 800,000 lives every year globally. It also has the potential to prevent asthma, sepsis, necrotizing enterocolitis, respiratory infections and sudden death syndrome in the infants.
Dr Murki talked about the latest interventions that are happening around the subject of breastfeeding. He said that latest research has found that galactose, a sugar compound, can only be sourced through breast milk and helps form nucleotides in infants. In simpler words, it is a compound that is essential for the brain growth of the child.
Also, another compound called human milk oligosaccharides, found in breast milk, was thought to be of no use till now. However, latest studies show that it helps in development of friendly gut bacteria, both pre- and pro-biotic in the child. “In fact, oligosaccharides' percentage in the milk is even greater than its protein content, meaning that the compound had to hold a very significant role,” said the doctor.
"We live in a micro world, that means the number of bacteria in our bodies is more than that of cells. Hence, healthy bacteria is essential for our proper growth and to prevent many, many diseases," Dr Murki added.

The role of breastfeeding, especially the administration of colostrum (the first form of milk produced by breasts, is very significant in improving the infant's immunity. If the baby is premature, the role of colostrum and breastfeeding in general becomes more important as it significantly reduces the risk of death by infections (almost by 50 per cent) in premature babies, said Dr Murki.
The other benefits of breast milk, that is its impact of the thymus gland, the seeding of immunity in an infant and on IgA are already known, said the doctor. However, these new interventions have given the subject even more importance in its relationship with immunity.

Exclusive breastfeeding till six months and breastfeeding along with administration of other nutrition till two years is peremptory to ensure a healthy life for the infant. Both vaccination as well as breastfeeding need to complement each other to boost the immunity of an infant.

स्तनपान हे आईसोबतच बाळाच्या आरोग्यासाठीही फायदेशीर असते. बाळाला सुरूवातीचे काही महिने आवश्यक पोषणद्रव्य ही स्तनपानाच्या दूधातूनच मिळतात. आईचं दूध हे पचायला हलके असते. म्हणूनच आईच्या आहारातही आरोग्यदायी पदार्थांचा समावेश असणं आवश्यक आहे. आईचं दूध कमी असल्यास या 'ह्युमन ब्रेस्ट मिल्क बॅंक' करतात मदत

काही महिलांमध्ये आवश्यक दूधाची निर्मिती होऊ शकत नाही. अशावेळेस वेळीच तज्ञांचा सल्ला घेणं आवश्यक आहे. बाळाच्या आरोग्याच्या दृष्टीने स्तनपान देणार्‍या महिलांनी आहाराचं पथ्यपाणी सांभाळल्यास दूधाची निर्मिती आणि त्याचा प्रवाह सुरळीत होण्यास मदत होईल. स्तनपान करण्याचे '६' जबरदस्त फायदे!

कोणत्या पदार्थांचा आहारात समावेश केल्याने स्तनपानामध्ये दूध वाढेल ?

बदामाचं दूध -
बदामाच्या दूधामधील मोनोअनसॅच्युरेटेड फॅट्स स्तनापान करणार्‍या स्त्रियांमधील दूध वाढवते. या दूधात कॅल्शियम, व्हिटॅमिन ए, डी, ई घटक मुबलक असतात. काही मुलांना नट्स (सुक्यामेव्याची) अ‍ॅलर्जी असू शकते. अशावेळेस आईने डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच त्याचा आहारात समावेश करावा.


फळांचा रस
फळं नैसर्गिक स्वरूपात आणि चावून खाणंच आरोग्यदायी आहे. मात्र काही फळांचा तुम्ही घरच्या घरी रस काढू शकता. मात्र बाळाला त्रास होत असल्यास सायट्रस म्हणजे आंबट स्वरूपाची, व्हिटॅमिन सी युक्त पदार्थ टाळा. अतिसाखर टाळा. स्तनपान करणार्‍या महिलांंच्या आहारात नकोच 'हे' पदार्थ

आल्याचा चहा
आलं हे दूध वाढवण्यास फायदेशीर ठरते. आलं स्तनपान करणार्‍या स्त्रियांच्या आरोग्यात फायदेशीर आहे. या दिवसांमध्ये पचनाचा त्रास, मळमळ कमी करण्यास, शरीरात रक्ताभिसरण सुधारण्यास मदत होते. दिवसाला 1-3 कप चहा पिणं पुरेसे आहे.

मेथी
मेथीदेखील आईचं दूध वाढवायला मदत करते. आहारात मेथीचा काढा, भाजी किंवा लाडवाच्या स्वरूपात समावेश केला जाऊ शकतो. दिवसाला 2-3 कप मेथीचा काढा पुरेसा आहे.

जागतिक स्तनपान १ ऑगस्ट ते ७ ऑगस्ट असा साजरा केला जातो. सप्ताहाच्या निमित्ताने स्तनपानाचे आई व मुलाच्या आरोग्याला होणारे फायदे याविषयी अधिक जाणून घेऊ..
प्रत्येक स्त्रीच्या आयुष्यातील महत्वाचा क्षण म्हणजे तिचे स्त्रीत्व पूर्ण करणारे तिचे मातृत्व. मूल जन्माला आल्यानंतर आईने पाजलेले दूध हे तिच्या शिशु साठी अमृतासमान असते. आईच्या स्तनातून स्रवणाऱ्या पहिल्या दुधातून मिळणारे पोषणघटक

आई आणि मुलाच्या
आरोग्यासाठी त्याचा होणारा फायदा याची तुलना कशाशीच केली जाऊ शकत नाही.

ककून फर्टिलिटी IVF कन्सल्टंट, डॉ. राजलक्ष्मी वालावलकर यांच्या मते, स्तनपानाने मिळणारे दूध हे
नक्कीच एक उत्तम पोषणमूल्ये असणारे आहे जे नवजात शिशुला अन्य कोणत्याच बाहेरील दुधातून मिळू शकणार नाही. स्तनपान हे आईच्याआरोग्यासाठी हि लाभदायक आहे.

स्तनपानाचे मातांना होणारे फायदे
1. स्तनपानामुळे स्तन कर्करोगाचे प्रमाण कमी होते:
आजच्या धावपळीच्या युगात प्रत्येक माता हि आपल्या नवजात शिशुला पुरेसे स्तनपान करू शकते का हा केवळ प्रश्नच आहे. परंतु ज्या माता स्तनपान करतात त्यांना स्तनाचा कर्करोग होण्याची शक्यता फार कमी असते . काही स्तनपान करणाऱ्यामातांना दुग्धपान करताना संप्रेरकातील बदलामुळे (harmonal changes)त्यांच्या मासिक पाळी उशिराने येणं यांसारख्या गोष्टी अनुभवाव्या लागतात. याचा एकंदरीत परिणाम म्हणजे स्त्रियांच्या शरीरातील एस्ट्रॉगन सारख्या संप्रेरकाचीकमतरता निर्माण होते. अंतिमतः स्तनामध्ये कर्करोगाच्या पेशींची वाढ होण्यास सुरुवात होते. गर्भधारणेच्या तसेच स्तनपानाच्या काळात स्तनातील पेशीमध्ये बदल होत असतात. या पेशींमधील बदलामुळे स्तनांचा कर्करोग होण्याची शक्यता फारकमी होते.

2. बाटलीने दूध भरवणाऱ्या मातांच्या तुलनेत स्तनपान करणाऱ्या मातांना कमीत कमी कालावधीत वजन कमी करण्यास तसेच गर्भधारणेआधीची शरीरयष्टी पुन्हा मिळवणे अधिक सोपे होते:

गर्भवती मातांचें शरीर हे गर्भधारणेच्या काळात अधिकाधिक चरबी साठवून ठेवत असते कारण शरीरामध्ये दूध निर्माण होण्याच्या कालावधीमध्ये जास्त कॅलरीज साठवून ठेवण्याची गरज असते. अशा वेळी स्तनपान करणाऱया मातांना त्यांच्याशरीरातील अतिरिक्त चरबी कमी करण्यासाठी अधिक मदत होते याउलट बाटलीने दूध भरवणाऱ्या मातांच्या तुलनेत हे प्रमाण कमी आहे.

3. स्तनपानाने आई आणि बाळाचे नाते दृढ होण्यास अधिक मदत होते:
स्तनपानावेळी आई आणि बाळामधील अंतर हे सर्वात कमी असते. मूल हे आईच्या इतके जवळ असते कि ते सहज आपल्या आईच्या हृदयाचे ठोके ओळखू शकते. प्रक्रियेतून बाळामध्ये शांती आणि सुरक्षिततेची भावना वाढीस लागते. स्तनपानकरताना संप्रेरकांमध्ये होणारे बदल हे सुद्धा आई आणि बाळ यांच्या नात्यात दृढता आणणारे ठरतात. ऑक्सिटोसिन हे एक प्रेम वाढवणारे संप्रेरक(love harmone)असून यामुळे स्तनपान करणाऱ्या माता आणि त्यांचे मूल यांच्यामध्ये एक उच्चपातळीचे भावनिक संबंध निर्माण करण्यास मदत करतात.

स्तनपानामुळे बाळांना होणारे फायदे:
१) उत्तम पोषणाचा स्रोत: स्तनपानातून मिळणारे दूध हे अर्भकासाठी सर्वोत्तम पेय आहे. हे दूध म्हणजे जीवनसत्व, प्रथिने, आणि बाळाच्या वाढीसाठी आवश्यक असणारी चरबी या सर्व घटकांचा योग्य मिलाप असते. त्यात बरीचप्रतिबंधात्मक द्रव्ये (antibodies)असतात. ज्यामुळे बाळाची प्रतिकारक्षमता वाढीस लागते आणि बाहेरील जंतुसंसर्गांपासून, ऍलर्जी यांसारख्याना रोगांना प्रतिकार करणे शकय होते. तसेच या दुधामुळे अस्थमा व दमा होण्याची शक्यता फारकमी होते.

२) स्तनपानामुळे मुलांच्या मेंदूचा व विकास वेळीच झाल्यामुळे बौद्धिक क्षमता हि उंचावते: स्तनपानाचा अर्भकाच्या विकासातील सर्वोत्तम दुवा.