मोतीबिंदू

मोतीबिंदू म्हणजे डोळ्यातील नैसर्गिक भिंग धुरकट होणे होय. सामान्य डोळ्यात प्रकाशकिरण पारदर्शक भिंगाद्वारे मागील पडद्यावर केंद्रित होतात. उत्तम दृष्टीकरिता नैसर्गिक भिंग (लेन्स) पूर्णतः पारदर्शक असणे आवश्‍यक असते. जेव्हा या लेन्सची पारदर्शकता मोतीबिंदू झाल्याने कमी होते तेव्हा रुग्णास अंधूक दिसू लागते. मोतीबिंदू अर्थात लेन्सला आलेला गढूळपणा काळानुसार वाढतच जातो व रुग्णास अधिकाधिक अस्पष्ट दिसू लागते. नेत्रमणी हा बहुतांशी प्रथिने व न्यूक्लिक आम्ल या जैविक रसायनांपासून बनलेला असतो. यात काही कारणांनी बदल झाल्यास नेत्रमण्यांची पारदर्शकता कमी होत जाते. त्यामुळे दृष्टी कमी होते. नेत्रमण्याच्या कोणत्याही भागास पारदर्शकत्व आले तर त्याला मोतीबिंदू असे म्हणतात.

कारणे
- बरीच वर्षे कामासाठी किंवा काही नेहेमीच्या प्रसंगी सतत प्रखर प्रकाशाला सामोरे गेल्यास.
- मधुमेह
- दम्यासाठी स्टिरॉईड घेणे.
- धुम्रपान किंवा दारू पिणे.
- जन्मतःच मोतीबिंदू असल्यास.
- ग्लॉकोमासारखी डोळ्यांची इतर समस्या असल्यास.

लक्षणे
- डोळ्यांच्या बाहुल्या धुरकट किंवा सफेद होणे. डोळ्यांच्या मध्यभागी असणारा काळा गोल म्हणजे बाहुली.
- रंग फिक्कट दिसतात.
- सर्व काही अस्पष्ठ दिसते.
- प्रकाशामुळे डोळे दुखतात व प्रकाश अतिप्रखर वाटतो.
- रात्रीच्या वेळी प्रकाशाभोवती वलये दिसतात.
- एका डोळ्याने दुहेरी दिसणे.
- रात्रीच्या वेळी स्पष्ट न दिसणे.
- चष्म्याची किंवा दृष्टीची औषधपत्रे सतत बदलणे.

मोतीबिंदू टाळण्यासाठी...

मोतीबिंदू होऊ नये म्हणून नियमित आहार, व्यायाम, प्रथिनांचा आहारातील योग्य समावेश ‘अ’ आणि ‘ई’ जीवनसत्त्वे असलेली फळे व हिरव्या पालेभाज्या यांचा जेवणात समावेश करावा. डोळ्यांवरचा अतिरिक्त ताण टाळण्यासाठी दरदिवशी संगणकाचा सहा तासांपेक्षा अधिक वापर करू नये.

मोतीबिंदू वितळवून टाकणाऱ्या औषधाचा शोध

भारतीय संशोधिकेचा सहभाग

भारतीय वंशाच्या संशोधकासह काही संशोधकांनी मोतीबिंदू नष्ट करण्याचे डोळ्यात टाकण्याचे औषध शोधून काढले आहे. मोतीबिंदूमुळे दृष्टी जात असते. मोतीबिंदूची शस्त्रक्रिया करता येत असली तरी ती तुलनेने खर्चीक असते व अनेक लोक विकसनशील देशात त्यामुळे उपचाराअभावी आंधळे होतात, असे संशोधकांचे मत आहे. मोतीबिंदू हा जास्त वयात होणारा नेत्ररोग असून काही प्रथिनांचे कार्य बिघडल्याने तो होतो. पार्किसन्सन म्हणजे कंपवात व अल्झायमर म्हणजे स्मृतिभ्रंशासारखाच तो विशिष्ट वयानंतर होतो. मोतीबिंदूत क्रिस्टलिन नावाची प्रथिने बाधित होतात. ही प्रथिने काही पेशींचा भाग असतात व त्या पेशींपासून डोळ्यांचे भिंग तयार होत असते, असे कॅलिफोर्निया विद्यापीठाचे जॅसन गेस्टविकी यांनी सांगितले.
लीह एन मॅकले व कॅथरिन मॅकमेनिमेन यांनी क्रिस्टलिन व त्यांचे अमायलॉईड्स शोधून काढले. अ‍ॅमायलॉईड्स हे लवकर वितळतात. मिशिगन विद्यापीठाच्या जिनॉमिक विभागाने म्हटले आहे की, एचटी डीएसएफ ही पद्धत वापरून अमायलॉइड्स तापवले, त्यात २४५० संयुगे वापरण्यात आली व त्यातील बारा हे स्टेरॉल्स होते. त्याचे नाव लॅनोस्टेरॉल असून त्यामुळे मोतीबिंदू नाहीसा होतो.
२०१५ मध्ये नेचर या नियतकालिकात हा निबंध प्रसिद्ध झाला होता पण लॅनोस्टेरॉलची विद्राव्यता कमी आहे. गेस्टविकी यांच्या मते ३२ स्टेरॉल्सची चाचणी नंतर केली गेली, त्यात संयुग २९ नावाचे रसायन मोतीबिंदूला वितळवून टाकते. यात क्रिस्टॅलिन्स स्थिर झाले तर अ‍ॅमालयलॉइडसची निर्मिती रोखण्यात आली. जे अ‍ॅमायलॉइडस आधी तयार झाले होते ते संयुग २९ नावाच्या रसायनाने वितळवून टाकले. उषा पी अँडले या वॉशिंग्टन विद्यापीठातील प्राध्यापिकेचा संशोधनात सहभाग असून डोळ्यात घालायच्या या औषधाने उंदरांचा मोतीिबदू बरा करण्यात आला. मानवी डोळ्यातून काढलेल्या मोतीबिंदूवर या रसायनाचे थेंब टाकले असता मोतीिबदू वितळून गेला. सायन्स नियतकालिकात हे संशोधन प्रसिद्ध झाले आहे.

दृष्टीदोष

दृष्टीदोष म्हणजे कमी दिसणे म्हणजेच सामान्य भाषेत डोळयाला नंबर लागणे. यात जवळचे किंवा लांबचे अंधुक दिसते. डोळयाच्या बाहुलीतून प्रकाशकिरण आत शिरून भिंगातून एकत्र होतात. यामुळे आतल्या पडद्यावर वस्तूची प्रतिमा उमटते. या प्रतिमेचे ज्ञान मेंदूपर्यंत पोहोचून आपल्याला दृष्टीज्ञान होते. जेव्हा प्रकाशकिरण आंतरपटलाच्या मागे किंवा पुढे एकत्रित होतात तेव्हा दृष्टीदोष होतो. डोळयाची बाहुली आणि पडदा यांमधले अंतर कमी-जास्त असेल तर प्रतिमा पडद्यावर अचूक व स्पष्ट पडत नाही. अशा वेळेला चष्मा (भिंग) वापरून हा दोष घालवता येतो. यासाठी नेत्रतज्ज्ञाची मदत घ्यावी लागते

लघुदृष्टी
सर्वसाधारणपणे लहान वयात येणारा दृष्टीदोष लघुदृष्टी प्रकारचा असतो. म्हणजे जवळचे दिसते पण लांबचे कमी दिसते या स्वरुपाचा हा दोष असतो. याचे कारण म्हणजे हा नेत्रगोल लांबट अंडाकृती असतो. त्यामुळे लांबची चित्रप्रतिमा नेत्रगोलाच्या आतल्या नेत्रपटलावर पोचत नाही म्हणून धूसर दिसते. भिंगापासून नेत्रपटलापर्यंतचे अंतर जास्त असणे हे याचे कारण असते. यामुळे मुले पुस्तक जवळ धरतात. मुलांना फळयावरचे नीट दिसत नाही. मुलाला ही अडचण नेमकी न सांगता आल्यामुळे वर्गात बोलणीही खावी लागतात.

अस्टिगमॅटिझम (बुबुळ वक्रता)
- बुबुळ वक्रतेमधील होणा-या बदलामुळे स्पष्ट दिसत नाही. यात डोळयामध्ये स्पष्ट प्रतिमा कोठेच निर्माण होत नाही. या विकारावर भिंग म्हणजे चष्मा लावावाच लागतो.

दृष्टीदोषाची लक्षणे डोळयांवर ताण पडल्याने डोके दुखते. (ही डोकेदुखी कपाळावर दोन्ही डोळयांच्या मधल्या भागात येते). फळयावरील छोटी अक्षरे मुलांना वाचता न येणे. फळा किंवा टी.व्ही., इ. दूरच्या वस्तूंकडे बघताना डोळे बारीक करणे. वाचताना पुस्तक तोंडाजवळ धरणे. जवळचे किंवा लांबचे नीट न दिसणे. जास्त तास वाचन केल्यास डोळयांवर ताण पडणे. तिरळेपणा दिसणे. डोळे किंवा डोकेदुखी. सुईत दोरा ओवताना, धान्य निवडताना त्रास होतो. दृष्टीदोषावरील उपचार
दृष्टीदोषाच्या प्रकाराप्रमाणे योग्य चष्मा वापरावा लागतो.

लहान वयात येणा-या या दृष्टीदोषावर योग्य प्रकारचे भिंग (चष्मा) वापरून दृष्टी सुधारता येते. वयाच्या 15व्या वर्षानंतर यासाठी योग्य कॉन्टॅक्ट लेन्स वापरता येईल. यासाठी नेत्रतज्ज्ञ मदत करतील. कॉन्टॅक्ट लेन्सचे अनेक प्रकार आहेत. यात सॉफ्ट (लवचिक) आणि सेमी सॉफ्ट (अर्ध लवचिक) असे मुख्य प्रकार आहेत. हल्ली यात अगदी अल्प किमतीत महिनाभर वापरून झाल्यावर टाकून देण्याचे (डिसपोझेबल्स) कॉन्टॅक्ट लेन्स उपलब्ध आहेत. लघुदृष्टी किंवा दीर्घदृष्टीवर लेसर किरणोपचार करून बुबुळाचा आकार सूक्ष्मरित्या बदलता येतो. याला 'लेसिक' असे नाव आहे. या उपचाराने चित्रप्रतिमा नेत्रपटलावर आणता येते. यामुळे चष्मा किंवा कॉन्टॅक्ट लेन्सच्या ऐवजी डोळयाचा नंबर दुरुस्त करता येतो. ही शस्त्रक्रिया 18 वयानंतरच केली जाते. मात्र ही पध्दत पूर्णपणे सुरक्षीत नाही. यातून बुबुळाच्या आकार-वक्रतेचा फरक एकदा झाला की तो बदलता येत नाही. या उपचारासाठी खर्चही बराच आहे.